"Kino Capitol", czyli kinematografia w Dramburgu

"A film is a ribbon of dreams. The camera is much more than a recording apparatus; it is a medium via which messages reach us from another world that is not ours and that brings us to the heart of a great secret. Here magic begins."

  Orson Welles

Zarys historii kinematografii

Pierwszym aparatem służącym do realizacji tzw. fotografii ożywionej był opatentowany w 1860 roku przez C. Sellersa, kinetoskop. Pozwalał on na obserwowanie umieszczonych na obrotowym wałku zdjęć modela, który podczas każdego ujęcia przybierał pozę podobną do kolejnej fazy ruchu i pozostawał nieruchomy na czas potrzebny do wykonania fotografii. Podczas pokazu, każde zdjęcie zatrzymywało się na krótką chwilę przed obiektywem, dając złudzenie ruchu. 

Rozwój techniki umożliwił wkrótce wykonywanie fotografii poruszających się obiektów. Wielkie wrażenie i zainteresowanie wzbudziły udane próby fotografowania w ruchu zwierząt, wykonane przez francuskiego uczonego E. J. Mareya w latach 1870-1882. W jego aparacie zwanym niekiedy „strzelbą fotograficzną”, przed obiektywem przeskakiwało kolejno kilkanaście klisz umieszczonych w obrotowym uchwycie.

Ryc. 1. "Strzelba fotograficzna" Marey'a.

W inny sposób problem wykonywania zdjęć w ruchu starał się rozwiązać E. Muybridge, który chcąc utrwalić kolejne fazy galopu konia, ustawił z jednej strony określonego odcinka toru biały ekran, z drugiej rząd aparatów fotograficznych, których migawki zwalniało galopujące zwierzę, przerywając cienkie nitki przeciągnięte w poprzek toru. Serie fotografii wykonane tą metodą rozstrzygnęły na korzyść gubernatora Kalifornii L. Stanforda, zawarty w dużą sumę zakład o to, czy galopujący koń w pewnych chwilach nie dotyka w ogóle kończynami do ziemi.

Kolejnym wynalazkiem w dziedzinie fotografii prowadzącym do realizacji filmu w jego dzisiejszej postaci była fotograficzna celuloidowa błona zwojowa, zwana potocznie taśmą filmową. Wprowadził ją w postaci taśmy o szerokości 35 mm, Thomasa Alvę Edison, rozwiązując również przez zastosowanie perforacji problem jej zsynchronizowanego przesuwu w aparacie do wykonywania zdjęć, opatentowanym w 1892 kinetografie i w aparacie do oglądania ruchomych obrazów – kinetoskopie.

Pierwszy pokaz kinetoskopu Edisona odbył się 14 kwietnia 1894 roku na Broadwayu w Nowym Jorku. W kinetoskopie nie została jednak wykorzystana możliwość rzutowania obrazu na ekran. Taśma filmowa o długości 16 metrów przesuwała się wewnątrz aparatu za okularem, przez który obraz mógł oglądać tylko jeden widz. Seans trwał 15 sekund.

Ryc. 3. Kinetoskop.

Niemal równocześnie wielu wynalazców podjęło próby skonstruowania projektorów filmowych, tj. aparatów, które umożliwiły projekcję ruchomych obrazów. Jednym z pierwszych takich aparatów był zbudowany w 1895 roku w Warszawie pleograf K. Prószyńskiego, służący zarówno do wykonywania zdjęć, jak i ich projekcji (oprócz pleografu Prószyński w 1910 roku zbudował pierwszą ręczną kamerę filmową – aeroskop, za pomocą której wykonano w 1917 roku pierwszą kronikę lotniczą z walk na froncie zachodnim podczas I wojny światowej). W 1895 roku w USA A. Le Roy demonstrował krótkie filmy rzutowane na ekran. Prototyp podobnego urządzenia już w 1886 roku skonstruować miał Ottomar Anschutz.

Pierwszym filmem, a na pewno najstarszym zachowanym jest „Scenka z ogrodu Roundhay”. Powstał on w 1888 roku. Do dziś zachowały się jedynie kopie fotograficzne prawdopodobnie papierowej taśmy, na której był zarejestrowany. Film trwał około dwóch sekund, składał się z 9 klatek oraz był odtwarzany z szybkością 4 klatek na sekundę. W tym samym roku powstał również film „Traffic Crossing Leeds Bridge”, przedstawiający dwusekundową scenkę na moście w Leeds. 

Podobne, lecz bardziej doskonałe urządzenie zwane kinematografem skonstruowali nieco później bracia Auguste i Louis Lumière. Pierwsza publiczna projekcja wykonanego kinematografem filmu odbyła się 28 grudnia 1895 roku w paryskim Salonie Indyjskim Grand Cafe, wyświetlono tam dwuminutowy obraz pt. „Wyjście robotników z fabryki Lumiere w Lyonie” oraz „Śniadanie dziecka”, „Polany ogrodnik” i „Wjazd pociągu na stację La Ciotat”. Data ta jest oficjalnie uznawana za moment narodzin kina.

Zaczęto tworzyć filmy opowiadające fikcyjne historie, nie zaś tylko odtwarzające jak wcześniej realne wydarzenia. Pionierem takich filmów był Georges Melies, autor "Podróży na księżyc" z 1902 roku. Melies wykorzystał po raz pierwszy triki i efekty specjalne. 

W Ameryce i Europie w pierwszej dekadzie XX wieku powstają setki sal kinowych, a w 1912 nakręcony zostaje pierwszy film pełnometrażowy. Wszystkie powstające dotychczas filmy były nieme, ich wyświetlaniu akompaniować mogła jedynie wynajęta orkiestra bądź zespół. 

W 1922 roku opatentowano metodę zapisu dźwięki na taśmie filmowej. Pierwszy fabularny film dźwiękowy – "Śpiewak jazzbandu" – swoją premierę miał 6 października 1927 roku.

Kinematografia w Dramburgu (do 1946 roku)

Pierwsze pokazy filmowe w Dramburgu odbywały się na długo przed powstaniem profesjonalnego kina. Pionierem był tu Bruno Sauer, który już od 1919 roku w głównej sali swojej restauracji znajdującej się w dzisiejszym Parku Chopina, a wcześniejszym Luisenhain, organizował okazyjnie seanse filmowe. 

Ryc. 4. Nieistniejąca restauracja Bruno Sauera w parku.

Podobne wydarzenia miały miejsce w Hotelu Pinnow (późniejsze nazwy to Hotel Weichbrodt i Westphal Hotel i Hotel zur Drage), który mieścił się nad Drawą w nieistniejącym już budynku przy ul. 11 Pułku Piechoty (niemiecka Wollweberstraße 17), należącym w latach 20. do Maxa Maiwalda. Seanse filmowe odbywały się tam od 1923 roku w piątki i soboty. 

Ryc. 5. Po lewej Hotel Pinnow, po którym dziś nie ma już śladu.

"Kino Capitol" (Capitol-Lichtspiele)

Budowa miejskiego kina rozpoczęła się w 1930 roku. Jego siedziba miała znajdować się po prawej stronie Bahnhofstraße (obecna ul. Dworcowa) w kierunku dworca kolejowego, za placem imienia burmistrza Meyera (dzisiejszy plac Elizy Orzeszkowej), a przed gruntami należącymi do Heinricha Neriusa (obszar dzisiejszego Gimnazjum). Właścicielem "Kina Capitol" był Georg Wandtke.

Budynek kina był w tamtym czasie całkiem nowoczesnym założeniem, na parterze znajdowała się kasa, przestronny hall oraz sala kinowa z 377 miejscami do siedzenia. W hallu oraz przed kinem znajdowały się gabloty, w których umieszczano plakaty oraz fotosy z najnowszych filmów. Na piętrze budynku znajdowało się mieszkanie właściciela. 

Fotele w sali kinowej początkowo były przedzielone horyzontalnym przejściem, z którego jednak później zrezygnowano, a fotele ustawiono w kształt półkola, aby zapewnić widzom lepszą widoczność ekranu. 

W kinowej kasie pracowała Ella Lück, podczas gdy jej brat Heinz - zawsze w szykownej liberii - sprawdzał bilety przy wejściu do sali głównej. Bilety na film można było także zakupić w przedsprzedaży w mieszkaniu właściciela kina. Kinooperatorem był Walter Rach.

Kino Capitol posiadało trzy rodzaje miejsc: miejsca w środkowej strefie (Sperrsitz), miejsca pierwszej klasy oraz miejsca drugiej klasy. Ich ceny wynosiły kolejno 1,20 marki, 90 fenigów i 60 fenigów. Poza miejscami drugiej klasy, wszystkie inne były numerowane. 

Seanse w kinie odbywały się od piątku do poniedziałku. Wieczorny seans rozpoczynał się około godziny 20:15. W każdy piątek następowała zmiana repertuaru. W niedzielne popołudnia (ok. godziny 16:00) organizowano specjalne seanse dla najmłodszych dzieci, wstęp kosztował wówczas tylko 30 fenigów. Z biegiem czasu, w niedzielne przedpołudnia organizowano także seanse dla młodzieży. 

Największym zainteresowaniem cieszyły się jednak filmy wyświetlane wieczorem. Przychodziła na nie również młodzież, a z racji tego, że nawet 60 fenigów stanowiło już wówczas całkiem pokaźną kwotę, najczęściej decydowali się oni na miejsca drugiej klasy. Wpuszczanie widzów rozpoczynało się zawsze o 19:30. 

Urlich Schmidt wspominając swoje spędzone w przedwojennym Drawsku młodzieńcze lata pisze: Jeżeli chcieliśmy zająć dobre miejsca i siedzieć chociaż w 6 rzędzie musieliśmy być obecni na miejscu tuż po otwarciu sali kinowej. Rzędom foteli z przodu nadaliśmy nazwę "Rasiersessel" (przyp. T.Ch. - czyli "krzeseł fryzjerskich", na których oglądanie filmu wiązało się ze sporym dyskomfortem związanym ze zbytnią bliskością ekranu). Najczęściej chodziłem do kina z przyjaciółmi lub znajomymi z klasy. Czasem zdarzało się nam na 19.30 przynosić książki, aby przez pozostałe do seansu 45 minut pouczyć się trochę na następny dzień. Zwykle jednak nauka nie była możliwa ze względu na grającą głośno muzykę oraz gwar i rozmowy schodzących się widzów.

Spory nacisk położony był na kontrolowanie wieku młodszych widzów - czasami bowiem wyświetlano filmy, które przeznaczone były tylko dla dorosłych. Sam jednak nigdy na takim seansie nie byłem. 

W młodości bardzo się wszyscy interesowaliśmy filmami i aktorami. Zbieraliśmy nawet ich zdjęcia, które dołączane były do paczek papierosów "Juno". Pamiętam, że jako dzieciaki zawsze prosiliśmy palących dorosłych o te fotografie, a później wymienialiśmy się nimi. Dążyliśmy do tego aby zebrać wszystkie zdjęcia z serii i ułożyć je w kompletny album. 

Ryc. 6, 7, 8. Zdjęcia aktorek i aktorów pochodzące z papierosów "Juno".

"Kino Capitol" otwarto 12 sierpnia 1931 roku pokazem filmu "Ihre Hoheit befiehlt" (tłum. "Jej Wysokość rozkazuje"), który był wówczas niedługo po swojej premierze. 

Ryc. 9. Plakat reklamujący film "Ihre Hoheit befiehlt".

Kino kontynuowało swoją działalność przez kolejne lata, aż do 1945 roku. Po zdobyciu miasta przez wojska polsko-radzieckie, południowa część miasta, wraz z dworcem i kinem została zajęta i ogrodzona przez żołnierzy rosyjskich. Na zajęty teren nie miała prawa wstępu ludność niemiecka. Budynek kina przekazano władzom miasta dopiero w czerwcu 1946 roku w stanie kompletnej dewastacji. Cała aparatura, ekran i instalacje zostały zdemontowane i wywiezione na wschód. 

Ryc. 10. Przedwojenny budynek "Kina Capitol" będący siedzibą działającego po wojnie "Kina Drawa" (stan przed remontem). Fot. Karolina Drobek.

W budynku przedwojennego "Kina Capitol" władze polskiego Drawska Pomorskiego postanowiły także zorganizować kino. Kino pozostało kinem, jedynie "Capitol" zamienił się na "Drawę". Ale to historia na kiedy indziej.

Źródła:

• "Encyklopedia odkryć i wynalazków", red. B. Orłowski, Z. Płochocki, Z. Przyrowski , 1979.
• "Die Capitol-Lichtspiele in Dramburg", Urlich Schmidt, Dramburger Kreisblatt, nr 1/1992, Jahrgang 24, s. 8.
• "Drawsko Pomorskie zaklęte w starej widokówce", Jarosław Leszczełowski.